Το Ερευνητικό Πρόγραμμα “Μεταξύ Αθήνας & Αλεξάνδρειας” μελετά τη σχέση μεταξύ των Νεοπλατωνικών Σχολών των Αθηνών και της Αλεξάνδρειας, καθώς και τις Αλεξανδρινές καταβολές του Νεοπλατωνισμού, με έμφαση στην ύστερη νεοπλατωνική πρόσληψη και κριτική της φιλοσοφίας του Πλωτίνου (204/5-270).

Διαφοροποιούνται οι δύο Σχολές ουσιαστικά, όπως παραδοσιακά υποστηρίζεται, ή μήπως, όπως έχει επίσης προταθεί, οι διαφορές τους είναι δευτερεύουσας σημασίας και αφορούν πρωτίστως την οργάνωση της διδασκαλίας; Σε ποιο βαθμό η στάση των Αθηναίων και Αλεξανδρινών φιλοσόφων απέναντι στη θεουργία, η οποία κατ’ αρχάς ανθεί στη Συριακή Νεοπλατωνική Σχολή του Ιαμβλίχου Χαλκιδέως (π. 245-325), καθορίζει, και διαφοροποιεί, τον προσανατολισμό των Σχολών της Αθήνας και της Αλεξάνδρειας; Αρκεί η επιδίωξη εναρμόνισης της φιλοσοφίας του Πλάτωνα με αυτήν του Αριστοτέλη, η οποία αποτελεί κοινή νεοπλατωνική ερμηνευτική γραμμή, για να “γεφυρώσει το χάσμα” μεταξύ Αθήνας και Αλεξάνδρειας;

Η βασική υπόθεση εργασίας του προγράμματος είναι ότι οι Νεοπλατωνικές Σχολές των Αθηνών και της Αλεξάνδρειας αποτελούν στην πραγματικότητα μία Σχολή, η οποία προσαρμόζεται στα διαφορετικά περιβάλλοντα των δύο πόλεων. Τίθεται υπό αμφισβήτηση η καθιερωμένη άποψη κατά την οποία η στάση απέναντι στη θεουργία συνιστά την κύρια διαφορά μεταξύ του θεωρούμενου ως “Ιαμβλίχειου” Αθηναϊκού Νεοπλατωνισμού και του παραδοσιακά ιδωμένου ως εμφορούμενου από τις απόψεις του Πορφυρίου (π. 234-305) Αλεξανδρινού Νεοπλατωνισμού. Πιστεύεται γενικά ότι ο Πορφύριος Τύριος, μαθητής του Πλωτίνου, και ο Ιάμβλιχος, μαθητής, καθώς φαίνεται, του Πορφυρίου, εγκαινιάζουν δύο αντιτιθέμενες τάσεις εντός της νεοπλατωνικής παράδοσης. Ωστόσο, ο Πορφύριος και ο Ιάμβλιχος και, κατ’ επέκταση, οι διάδοχοί τους κατά τον 4ο αι. μ.Χ., έχουν πιθανώς περισσότερα κοινά απ’ ό,τι συνήθως θεωρείται. Η σύνθεση του Πλατωνισμού με στοιχεία Αριστοτελισμού και Στωϊκισμού, την οποία εισάγει ο Πλωτίνος, είναι δυναμική, και συνεχίζει να ενσωματώνει την καινοτομία στην παράδοση καθ’ όλη τη διάρκεια της ‘Υστερης Αρχαιότητας αλλά και πέρα από την Αρχαιότητα, όπως και πέρα από τα όρια της ίδιας της Φιλοσοφίας.

Με αφετηρία τον άξονα Αθήνας-Αλεξάνδρειας, το Ερευνητικό Πρόγραμμα “Μεταξύ Αθήνας & Αλεξάνδρειας” έχει ως στόχο τη διερεύνηση του ευρύτερου δικτύου των Νεοπλατωνικών Σχολών της Ανατολικής Μεσογείου κατά την ‘Υστερη Αρχαιότητα, καθώς και τη Βυζαντινή και Αραβική κληρονομιά των Σχολών αυτών. Η μελέτη του αρχαίου Νεοπλατωνισμού από τη σκοπιά της Βυζαντινής και Αραβικής πρόσληψής του ενδέχεται να αποκαλύψει μια εικόνα της τελευταίας φάσης της Αρχαίας Φιλοσοφίας πολύ πιο ενοποιητική απ’ ό,τι έχει μέχρι τώρα προταθεί.

Το πρόγραμμα υλοποιείται από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και ‘Ερευνας (ΙΜΣ-ΙΤΕ) σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Α. Σ. Ωνάση.